We zouden allemaal baat hebben bij een meer holistische gezondheidszorg. Wat is een holistische gezondheidszorg? Hoe zit het met aanverwante begrippen zoals integrale geneeskunde, complementaire en alternatieve geneeskunde? Dit artikel bespreekt wat een holistische gezondheidszorg is, waarom dit in ieders voordeel is en welke stappen we mogelijk kunnen zetten om de zorg meer holistisch te maken.

Wat is een holistische gezondheidszorg?

Het woord ‘holisme’ komt van het Griekse woord ‘holos’ wat ‘heel’ betekent. Wat is kenmerkend voor holistische gezondheidszorg?

Een holistische gezondheidszorg heeft oog voor heel de mens en er wordt ook gekeken naar de omgeving waar mensen een deel van zijn, om zo een optimale gezondheid te bewerkstelligen. Er is aandacht voor de fysieke, emotionele, mentale, sociale en spirituele aspecten van het menszijn.

Er zou ook wel gesproken kunnen worden van een ‘integrale geneeskunde’. Hierbij gaat het, zou gezegd kunnen worden, om het handhaven van twee soorten evenwicht: “een intern evenwicht tussen alle deelfuncties onderling (stofwisseling, beweging, denkprocessen) en een extern evenwicht tussen de patiënt zijn [of haar] omgeving.” (p. 25, F. Kortekaas, C. Aakster) De patiënt staat in constante interactie met zijn/haar omgeving. Denk bijvoorbeeld aan de lucht die deze inademt. Als er een onevenwichtigheid optreed in het interne evenwicht dan heeft dit zijn invloed op het uiterlijke evenwicht en andersom.

Wat is de relatie tussen integrale geneeskunde en alternatieve en complementaire zorg? De begrippen alternatieve en complementaire (of additieve) geneeswijzen worden vaak door elkaar gebruikt. Het betreft hier geneeswijzen die buiten het westers wetenschappelijke reguliere systeem zijn ontwikkeld. Of er sprake is van alternatieve of van complementaire zorg hangt af van of de geneeswijze los van of samen met reguliere zorg wordt toegepast, waarbij natuurlijk allemaal gradaties mogelijk zijn. Het gebeurt ook dat het woord complementaire zorg wordt gebruikt waar het gaat om zorg die theoretisch effectief kan zijn volgens werkingsmechanismes die de (mainstream) wetenschap accepteert en alternatieve zorg waar het gaat om zorg die theoretisch effectief kan zijn volgens werkingsmechanismes die (nog) niet (mainstream) door de wetenschap worden geaccepteerd. Ook hier zijn natuurlijk verschillende gradaties mogelijk.

Veel alternatieve/complementaire geneeswijzen zijn holistisch/integraal te noemen. Deze geneeswijzen kunnen samengaan met reguliere zorg. Ook dan is het woord ‘integrale geneeskunde’ van toepassing. Denk bijvoorbeeld aan antroposofische artsen die een reguliere artsen opleiding hebben gedaan en daarna een opleiding tot antroposofisch arts. Integrale zorg kan (afhankelijk van de handeling) zowel worden toegepast door artsen, paramedici als therapeuten.

Complementaire zorg – wat gezien kan worden als zorg die een aanvulling kan zijn op de waardevolle reguliere zorg, die zich onder andere kenmerkt door het voorschrijven van medicijngebruik, operaties, scans en verschillende gesprekstherapieën, is door het Amerikaanse Instituut of Complementary medicine en Integrative Health oorspronkelijk als volgt ingedeeld:

-Biologische interventie: bijvoorbeeld kruiden, voeding en voedingssupplementen

-Mind-body interventies:  bijvoorbeeld mindfulness, yoga, het doen van geleide visualisaties, muziektherapie en aromatherapie

-Lichaamsgerichte manipulatieve interventies: bijvoorbeeld massage en ostopathie

-Energetische interventies: bijvoorbeeld therapeutic touch, qi gong, bloesemremedies en reiki.

(Grotendeels overgenomen uit: p. 37, F. Kortekaas, C. Aakster)

Het begrip ‘integrative medicine’ dat vaak door elkaar wordt gebruikt met het woord ‘integrale geneeskunde’, wordt ook wel specifiek gebruikt wanneer reguliere westerse artsen ook uit onderzoek nuttig gebleken alternatieve/complementaire methoden toepassen zoals bijvoorbeeld mindfulness, acupunctuur en homeopathie. Hierbij is veel aandacht voor de behandelrelatie tussen de behandelaar en cliënt waarbij compassie een belangrijke rol speelt. (Natuurlijk kunnen reguliere behandelaren ook met compassie werken en doen ze dat vaak ook.)

Deze beweging heeft haar basis in de jaren 80 van de VS, waar gestreefd werd naar een meer menselijke zorg met meer medeleven en oprechte persoonlijke aandacht, en heeft ook haar intrede gedaan in Canada. In Duistland, Engeland en Zweden is een opmars zichtbaar. Er wordt ook wel gesproken van ‘preventieve of leefstijlgeneeskunde’. Je zou  kunnen zeggen dat wat ‘integrative medicine’ wordt genoemd, een specifieke organisatiesetting is, die bestaat binnen de integrale-/holistische zorg maar tevens binnen de reguliere westerse behandelsetting. ‘Integrative medicine’,  steeds vaker ‘integrative health’ genoemd, is het beste van twee werelden onder 1 dak wordt ook wel gezegd.

Hoewel er ook in Nederland initiatieven zijn op het gebied van integrale zorg, wordt integrale zorg in veel landen meer omarmt. In opdracht van de Zwitserse overheid vond een onderzoek plaats naar de effectiviteit van homeopathie. Het bleek zowel qua werkzaamheid als qua kosten effectief te zijn, waarna besloten werd het (naast acupunctuur) te vergoeden vanuit de basisverzekering. In Portugal zijn onder andere homeopathie en acupunctuur officieel erkend, in België homeopathie.

Laten we op een rijtje zetten waar holistische/integrale geneeskunde vanuit gaat:

  • De hele mens: dus het fysieke, geestelijke maar ook de materiele en sociaal-culturele omgeving
  • Ieder mens is uniek dus ieder behandelplan dient uniek te zijn
  • De mens heeft een zelf genezend vermogen dat gestimuleerd dient te worden
  • Er wordt zo min mogelijk schade toegebracht
  • De regie ligt bij de patiënt (in goed overleg met de arts/behandelaar)

Het idee dat de mens een kern van heelheid heeft, past goed binnen de holistische zorg. Vanuit deze kern van heelheid stroomt, wanneer ze wordt toegestaan, onze creatieve kracht. Het is een liefdevolle creatieve kracht, waarin we allemaal éénzijn. Hoe meer we deze kracht toestaan op alle niveaus van ons wezen, hoe meer vrede en welzijn we ervaren. Hier is het holistische zorg om te doen.

Waarom is een holistische gezondheidszorg in ieders voordeel?

We zouden kunnen zeggen dat we – diep van binnen – allemaal vrede en welzijn wensen te ervaren. Dit is dus waar holistische zorg naar streeft. Er is zoals gezegd aandacht voor het bevorderen en behouden van de gezondheid op zowel fysiek, emotioneel, mentaal, sociaal als op spiritueel vlak. Met holistische gezondheidszorg worden veel positieve resultaten geboekt. Hoewel er onderzoek is gedaan naar verschillende holistische geneeswijzen, is er nog steeds veel om te onderzoeken. Er zijn wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar bijvoorbeeld mindfulness, yoga, homeopathie, therapeutic touch en acupunctuur waaruit effectiviteit blijkt.

Ook aandacht meer aandacht voor gezonde voor voeding zou een groot verschil kunnen maken in de gezondheidszorg.

Het loont dus om verschillende integrale behandelmethoden op te nemen in de reguliere zorg. “Onderzoekers van de groep van Falkenberg van de het Zweedse Karolinska Instituut analyseerden gegevens uit de Zweedse database voor zorgverbruik. Mensen met pijn en stress die gebruikmaakten van integratieve/integrale zorg bleken minder geneesmiddelen te gebruiken ten opzichte van mensen die conventionele zorg ontvingen. Het verminderd gebruik van geneesmiddelen ging samen met aanzienlijk lagere kosten van voorgeschreven middelen.” (p. 66, F. Kortekaas, C. Aakster)

Er werd een vervolgonderzoek opgezet gericht op het vergelijken van zorggebruik van mensen met pijn en of /stress die integratief behandeld worden met het zorggebruik van mensen die conventioneel behandeld worden. Hieruit bleek dat wanneer mensen met pijn en/of stress integratief behandeld werden, deze minder vervolgconsulten nodig hadden dan mensen met dezelfde klachten die conventionele zorg ontvingen.

Ook naar het energetische veld waar veel van deze methoden op gebaseerd zijn, is interessant wetenschappelijk onderzoek verricht dat wijst op het bestaan hiervan. Onder andere de biologe Valerie Hunt en natuurkundige Barbara Ann Brennan schrijven hierover. Brennan schrijft ook over hoe er door de eeuwen heen in culturen over de hele wereld onder verschillende namen zoals Ch’i, Ki, Prana en Illiaster naar levensenergie is verwezen.

Terugkomend op integrale behandelmethoden en reguliere zorg. Als gebleken is dat een methode veilig en effectief is, dan zou bedacht moeten worden hoe deze methode zo efficiënt mogelijk op te nemen in de reguliere zorg om dat vervolgens te doen. Als een methode veilig maar niet wetenschappelijk bewezen effectief is, kan deze worden toegestaan. Empirisch bewijs – verslagen van mensen die zeggen veel baat te hebben bij een geneeswijzen waar misschien (nog) geen wetenschappelijk bewijs woord is – is ook zeker wat waard.

Het huidig wetenschappelijk model dat vooral gericht is op het onderzoeken van het fysieke lichaam, stamt van het gedachtegoed van de filosoof Descartes. Hij ontkende niet eens het verband tussen lichaam en geest, maar was van mening dan dit niet goed te onderzoeken is en dat je je daarom maar beter op het onderzoeken van het fysieke kan richten. Zeker met de huidige kennis en methodes zou het toch geen kwaad kunnen ons weer wat meer te richten op het onderzoeken van dit verband tussen lichaam en geest, waarbij we verder mogen kijken dan de louter materialistische wereldvisie waar heel wat op af te dingen valt. Als onderzoeken correct zijn uitgevoerd en onderzoekresultaten niet goed verklaarbaar zijn met de huidige materialistische modellen, dan mogen deze onderzoeken herhaald worden en er mag gezocht worden naar nieuwe modellen die de resultaten verklaren om vervolgens ook deze modellen te testen. Dit in plaats van onderzoeksresultaten te verwerpen omdat ze niet binnen het heersende wereldbeeld passen.

Meer dan driekwart van de Nederlanders is van mening dat reguliere artsen, alternatieve artsen en therapeuten moeten samenwerken. (p. 8, F. Kortekaas, C. Aakster) Het zou goed zijn als dat meer zou gebeuren. Bijvoorbeeld om de angst om uitgelachten te worden weg te nemen bij mensen die een psychiater bezoeken en die gebruik maken van alternatieve/complementaire zorg. Wegens deze angst vertelt bijna 2/3 van deze mensen dit niet. Andersom kan er ook een angst zijn om buiten de paden van de reguliere psychiatrie te treden waar dit misschien heel voordelig zou kunnen zijn. Het zou, onder andere om deze angst bij patiënten weg te nemen, mooi zijn om een meer integrale psychiatrie te hebben.

Holistische/integrale zorg houdt, zoals gezegd, rekening met het feit dat mensen met hun omgeving en dus met elkaar in interactie staan. Ze erkent (impliciet) hiermee ook duidelijk het belang dat goede passende gezondheidzorg er voor iedereen is en niet slechts voor sommigen. Want als een iemand aan zijn/haar lot wordt overgelaten, trekt dit het geheel (de algemene volksgezondheid) omlaag.

Holistische/integrale zorg past heel goed bij verschillende mogelijke politieke speerpunten. Hieronder worden er een paar opgenoemd en er wordt kort nagegaan waarom integrale zorg zo goed aansluit bij elk speerpunt. Denk hierbij steeds aan de aandacht die er in de integrale zorg is, niet alleen voor het interne evenwicht van de patiënt, maar ook het externe evenwicht dus zijn/haar omgeving.

  • Sociaal beleid: holistische/integrale zorg erkent de gevolgen van slechte werkomstandigheden en economische/financiële stress op de volksgezondheid.
  • Beleid met aandacht voor diversiteit en inclusie: holistische/integrale zorg erkent de werkzaamheid en validiteit van verschillende geneeskundige systemen. Er is binnen de holistische/integrale zorg niet enkel aandacht voor het westers medische systeem, maar ook voor andere medische systemen zoals het traditionele Chinese en Indiase systeem. Bewezen werkzame elementen van deze andere systemen worden volgens integrative medicine geïntegreerd binnen het reguliere systeem. Dit maakt de zorg door herkenbare elementen meer toegankelijk voor mensen met verschillende culturele achtergronden. In ‘Beschermjassen in de praktijk: professionals en families leren samen’, schrijft systeemherapeute Katlyn A Djie het volgende: “Psychiatrische klachten als schizofrenie en psychosen die veroorzaakt zijn door deze gelaagdheid [lagen onverwerkte trauma’s] kunnen sterk verminderen en zelfs verdwijnen als patiënten worden ingebed in hun groep en cultuur.” (p. 98, K. Tjin a Djije & I. Zwaan). In ‘Beschermjassen: transculturele hulp aan families’ schrijft ze onder andere over ‘onorthodoxe methodes’ waarbij ze zorgverleners aanraadt om te luisteren naar hoe er in de cultuur van cliënten wordt omgegaan met bepaalde gezondheidsproblemen en aangeeft dat het echt kan werken hierop te anticiperen door naar dergelijke hulp opzoek te gaan. (p. 102 K. Tjin a Djije & I. Zwaan) Denk bijvoorbeeld aan het bezoeken van een energetisch therapeut. 
  • Milieuvriendelijk beleid: holistische/integrale zorg erkent (impliciet) het belang om goed om te gaan met het milieu. Ze ziet de waarde in van het inademen van schone lucht, schoon drinkwater en gezond (biologisch, non-gmo) voedsel.
  • Diervriendelijk beleid: Holistische-/integrale zorg vraagt  (impliciet) om een betere behandeling van dieren. Het stoppen met het houden van dieren in de bio-industrie wegens de kans op bacteriële en virusuitbraken past bij het holistische-/integrale zorg idee om te werken aan een zo harmonieus mogelijke omgeving voor de gezondheid. Holistische/integrale zorg wijst vaak op de voordelen van een vegetarisch/veganistisch eetpatroon.
  • Beleid voor universeel toegankelijke zorg (zorg als basisrecht): holistische-/integrale zorg erkent de wisselwerking van mensen met hun omgeving en erkent daarmee (impliciet) het belang om iedereen zonder uitzondering toegang te verschaffen tot optimale passende zorg.
  • Vrede bevorderend beleid: holistische/integrale zorg erkent (impliciet) dat oorlog wegens alle lichamelijke en materiele schade die dit aanricht in de levens van mensen zoveel mogelijk voorkomen dient te worden.
  • Beleid voor ‘empowerment/bekrachtiging’: holistische-/integrale zorg betrekt de patiënt bij zijn/haar herstelproces en bekrachtigd deze daarmee. De patiënt wordt geholpen om zoveel mogelijk weer onafhankelijk te functioneren zodat deze zoveel mogelijk, rekening houdende mat zijn/haar talenten en voorkeuren, kan participeren in de maatschappij.

Natuurlijk zit er overlap tussen deze speerpunten. Holistisch beleid, wat erg nodig is, erkent dit.

Een echte holistische gezondheidszorg werkt aan een optimale gezondheid voor iedereen! 

Welke stappen kunnen we zetten om de zorg meer holistisch te maken?

Ben je met het lezen van dit artikel ook meer gaan zien in de waarde van meer holistische-/integrale zorg gaan inzien? Of erkende je jouw eigen standpunten in het artikel en kan je niet wachten tot de zorg meer holistisch/integraal wordt? Dan vraag je je misschien ook af wat we kunnen doen om dit voor elkaar te krijgen.

Het zou heel mooi zijn als:

-politieke partijen in hun partijprogramma’s zouden hebben staan dat ze streven naar een voor iedereen goed toegankelijke holistische-/integrale (dus zo optimaal mogelijke) gezondheidszorg;

-zorginstellingen zelf meer initiatieven zouden nemen voor een meer holistische-/integrale zorg. Bijvoorbeeld door een afdeling op te richten die zich hier specifiek op richt. Een voorbeeld is het Lentis centrum voor integrale psychiatrie;

-in het zorgonderwijs er bij opleidingen zoals geneeskunde en verpleegkunde meer aandacht zou zijn voor de waarde van holistische-/integrale zorg;

-in het onderwijs in het algemeen er meer aandacht zou zijn voor vrede en gezondheid, bijvoorbeeld door lessen over gezonde voeding, geweldloos communiceren, mindfulness (bijvoorbeeld mbsr) en compassie (bijvoorbeeld mbcl) te onderwijzen.  Het is belangrijk mensen handvatten te geven die ze kunnen gebruiken om meer vreedzaam om te kunnen gaan met alle kennis waarvan wordt verwacht dat ze deze kunnen reproduceren. Om docenten meer tijd te geven, is het goed als er bijvoorbeeld minder registratieplicht komt. Dit aanbieden op alle scholen is preventieve zorg. Holistische zorg kan heel goed werken als preventieve zorg.

Hier wat suggesties met betrekking tot wat je direct zou kunnen doen. Je kan ze overwegen en als het in je hart goed voelt actie ondernemen: Plaats dit of soortgelijke artikelen op je social media en stuur het specifiek naar mensen van wie je verwacht dat ze misschien geïnteresseerd zijn. Stuur het naar landelijke, provinciale of plaatselijke politici. Stuur het naar zorginstellingen. Stuur het naar zorgopleidingen. Stuur het naar onderwijsinstellingen in het algemeen. Ga op een respectvolle wijze in gesprek met mensen in je omgeving over de waarde van holistische zorg.

Het is niet zo dat met een holistische gezondheidzorg al onze problemen opgelost zullen zijn, maar een meer holistische gezondheidszorg zou zeker helpen bij het oplossen van problemen. Terwijl je je inzet voor een meer holistische dus volledige gezondheidzorg, kan je er natuurlijk voor kiezen om zelf zo gezond mogelijk te leven. Mindful en met compassie. We mogen blijven streven naar een meer holistische/integrale zorg. Laten we altijd onthouden waarvoor we het doen, voor ieders gezondheid in alle opzichten. We doen het voor een werkelijk gezonde samenleving. Een samenleving waarin mensen, in al hun diversiteit, vreedzaam en gelukkig samenleven met anderen, dieren en met de natuur.

Copyright © Marlon Wong-Sioe 2023

Bronnen:

Brennan, B.A. (2003). Bronnen van licht: Een nieuwe visie op bio-energie en healing van de auteur van Licht op de aura. Haarlem: Altamira-Becht.

Brennan, B.A. (2003). Licht op de aura: Healing via het menselijke energieveld. Haarlem: Altamira-Becht.

F. Kortekaas, C. Aakster. (2016). Integrale geneeskunde. Utrecht: AnkhHermes.

Matthiesen, B. (2011). Homeopathy in Healthcare: Effectiveness, Appropriateness, Savety and costs. Springer. Berlijn.

Djie, K.T.A., Zwaan, I. (2019). Beschermjassen in de praktijk: professionals en families leren samen. Assen. Uitgeverij koninklijke van Gorcum.  

Djie, K.T.A., Zwaan, I. (2016). Beschermjassen: transculturele hulp aan families. Assen. Uitgeverij koninklijke van Gorcum.  

Lees hier als je wilt meer van Marlon zijn columns over liefde, bewustzijn en duurzaamheid.

Als een van zijn columns je aanspreekt, dan zal het boek ‘Een Spirituele Samenleving’ je waarschijnlijk ook aanspreken! Nu hier te koop evenals de dichtbundel ‘Velden van Smaragd’!

Zelf meedenken over het onderwerp? Word dan lid van de groep: Samen een Spirituele Samenleving creëren

Like als je wilt ook de pagina: Een Spirituele Samenleving: mens-, dier- en milieuvriendelijk samenleven en/of Marlon Wong-Sioe.

Marlon Wong-Sioe studeerde hbo Theologie, deed een mindfulness trainer basisopleiding en is schrijver van het boek ‘Een Spirituele Samenleving: een gids om mens-, dier- en milieuvriendelijk samen te leven’ en de dichtbundel ‘Velden van Smaragd: gedichten geïnspireerd op de betoverende schoonheid van de natuur.